Quatuor Van Kuijk

Francis Poulenc (1899 – 1963)

C (Les Ponts-de-Cé) — Fêtes galantes — Fleur — Les chemins de l’amour (arr. Jean-Christophe Masson)

Baptiste Trotignon (°1974)

Francis

Maurice Ravel (1875 – 1937)

Pavane pour une infante défunte, M 19

Baptiste Trotignon

Maurice

Gabriel Fauré (1845 – 1924)

Après un rêve — Les berceaux — Mandoline (arr. Gildas Guillon)

Baptiste Trotignon

Gabriel

Erik Satie (1866 – 1925)

Je te veux (arr. Gildas Guillon)

Baptiste Trotignon

Erik

Claude Debussy (1862 – 1918)

Petite suite, L 65 (arr. Emmanuel François)

Baptiste Trotignon

Claude

Concert zonder pauze

Einde van het concert: ± 19:40

Het Quatuor Van Kuijk presenteert vanavond hun nieuwste album Impressions parisiennes (2024, Alpha Classics), waarin ze verrassen met eigen arrangementen van piano- en vocale werken van de Franse componisten Gabriel Fauré, Claude Debussy, Erik Satie, Maurice Ravel en Francis Poulenc. Het kwartet combineert deze muziek (geschreven tussen 1870 en 1943) met vijf nieuwe composities van componist en jazzpianist Baptiste Trotignon. Hij inspireerde zijn jazzy versie op die van bovengenoemde voorgangers.

De verbeeldingskracht van muziek

“Plezier is het sleutelwoord in dit programma,” licht Sylvain Favre-Bulle toe, de tweede violist van het kwartet. “We wilden geen logische cyclus maken, maar een compilatie van onze eigen favoriete muziekwerken, zonder dramatische ernst.”

De liederen van Francis Poulenc, lid van de Groupe des Six, behoren onder meer tot die favoriete muziekwerken. Zijn liederen verwierven een bijzondere plaats in het Franse liedrepertoire dankzij hun sterke verbeeldingskracht, intimiteit en grootse lyriek.

Poulenc stond op goede voet met dichters zoals Apollinaire, Aragon en Cocteau. Hij vertaalde hun poëzie naar een unieke, kleurrijke muziektaal. Tekstbehandeling en expressie staan centraal in Les chemins de l’amour, op een tekst van Jean Anouilh. Deze onschuldig klinkende wals neemt ons mee naar Parijs in 1940, toen de oorlog uitbrak. De tekst vertelt over verloren liefdes en hoe de tijd ons het gevoel geeft dat de liefde vervaagt en telkens weer aan ons ontglipt.

De chaos van de oorlog verklankt hij ook in de liederen Fleurs en Fêtes galantes. Terwijl nostalgie Fleurs kenmerkt, vraagt Poulenc in Fêtes galantes van de uitvoerders om “incroyablement vite” de absurditeit van de tragische gebeurtenissen te interpreteren.

Raken aan het onuitsprekelijke

De liedteksten zijn uiteraard afwezig in de instrumentale arrangementen van Poulencs liederen, die cellist en componist Jean-Christophe Masson voor het kwartet maakte. Dit geldt ook voor de andere arrangementen van Emmanuel François, de altviolist van het kwartet, en altviolist en musicoloog Gildas Guillon. Maar de intensiteit blijft aanwezig van de oorspronkelijke liederen op teksten van Paul Verlaine, Guillaume Apollinaire, Louis Aragon, Louise de Vilmorin, Sully Prudhomme, Henri Pacory, Jean Anouilh en Romain Bussine.

De arrangementen dompelen ons onder “in een ander soort poëzie, uiterst muzikaal, die raakt aan het onuitsprekelijke”. En het onuitsprekelijke uitdrukken, is precies wat Gabriel Fauré nastreeft in zijn muziek. Mandoline, een lied dat hij componeerde na een verblijf in Venetië in 1891, verklankt met een vleugje ironie de emoties van een personage uit een schilderij van Antoine Watteau.

Après un rêve (1878) gaat over een meisje dat droomt van een romantische vlucht met haar verloofde naar het licht. Wanneer ze ontwaakt uit haar droom, wordt ze overvallen door de harde werkelijkheid.

In beide liederen staan krachtige emoties centraal, die Fauré inbedt in een verfijnde en subtiele muziektaal, aangevuld met originele harmonieën. Hij stelt alles in het werk om de onderliggende emoties te verklanken, zoals het liefdesverdriet van de vissersvrouwen in Les berceaux, wanneer ze hun woede uiten jegens de zee.

Nieuwe atmosferen

Wat zinvol is in een strijkkwartet, verschilt van wat zinvol is in een lied. Dat is belangrijk om te weten wanneer je luistert naar deze arrangementen.

Zo schrijft violist Sylvain Favre-Bulle: “We vertrokken van de originele versie om die vervolgens te vergeten en ontwikkelden onze eigen interpretatie. We scherpten de energie aan en zochten naar elementen die soms meer verhalend, soms meer vluchtig waren. Zo creëerden we nieuwe atmosferen.”

Poulenc, Fauré en hun tijdgenoten arrangeerden en herinterpreteerden liederen ook regelmatig. Een mooi voorbeeld daarvan is het nostalgische lied Je te veux van Erik Satie, op erotische teksten van Henry Pacory. De componist hield ervan om het lied in verschillende bezettingen te laten weerklinken. Hij maakte versies voor piano solo, piano en stem, een orkest van koperblazers én een volledig orkest.

Het lied is een zogenaamde “valse chantée”, een sentimentele en melodieuze wals met soms pikante, soms kritische teksten. Hij schreef het voor de caféconcerten die in Parijs werden georganiseerd vanaf het midden van de 19de tot het begin van de 20ste eeuw. Tijdens deze avonden werd er volop muziek uitgevoerd, gedanst, opera-aria’s en liederen gezongen, en vonden er ook circusvoorstellingen plaats.

Typisch Frans

Voor Quatuor Van Kuijk staat het buiten kijf dat Claude Debussy en Maurice Ravel op hun nieuwe album Impressions parisiennes thuishoren. Hiervoor put het kwartet uit het pianorepertoire van beide componisten.

Op het programma staat Debussy’s Petite suite pour piano à quatre mains (1888/1889), gearrangeerd door Emmanuel François. Het kwartet koos dit vroege werk omwille van “de kwartetachtige vorm in vier delen, met contrasterende tempi, die gezien kan worden als een afstammeling van het enige strijkkwartet van de componist.”

Debussy’s muziek is bijzonder suggestief. In En bateau verklankt een golvende melodie het schommelen van een boot, terwijl Cortège zich kenmerkt door een mars-thema met tal van ‘scherzando’-passages. Na een klassiek aandoend Menuet volgt het Ballet, waarin het snelle tempo afwisselt met een levendige wals.

Typisch voor de Franse muziek is de aanwezigheid van elegante dansen, zoals in Ravels Pavane pour une infante défunte. Toen Ravel dit werk schreef in 1899, was hij nog een compositiestudent bij Gabriel Fauré aan het Parijse Conservatorium. In zijn Pavane staat suggestie centraal. Ravel wil in dit melancholische werk het beeld oproepen van “een pavane die gedanst zou kunnen zijn door een prinsesje, ooit aan het Spaanse hof.”

Muziek vol dromerige knipogen

De nieuwe muziek van Baptiste Trotignon maakt Impressions parisiennes ook een uniek album. Hij schreef muziek geïnspireerd op het oeuvre van Poulenc, Fauré, Ravel, Satie en Debussy – op vraag van Quatuor Van Kuijk.

Trotignon was onmiddellijk gewonnen voor het idee en componeerde kwartetmuziek die “vrij resoneert met het repertoire, het karakter en de stijl van de gearrangeerde componisten.”

Gebaseerd op de muziek van zijn grote Franse voorgangers, creëert Trotignon een heel nieuw universum, zonder in de valkuil te trappen van nostalgie of pastiche. Hij volgt het kwartet in hun beweging tussen verleden en heden en geeft elk van de vijf werken de voornaam van de betreffende componist.

“In mijn muziek,” schrijft hij, “hoor je dromerige allegorieën, kleuren en speelmanieren, een paar knipogen, zelfs citaten, sferen en contrasten...” telkens “vrij geïnspireerd op de emblematische componisten (…). Net als zij hou ik het idioom van de Franse melodie in gedachten. Dat is iets wat hen verbond en dat ze bijzonder koesterden.”

Waldo Geuns

Het Quatuor Van Kuijk won de Eerste, de Beste Beethoven- en de Beste Haydn-Prijs tijdens de 2015 Wigmore Hall International String Quartet Competition, alsook de Eerste Prijs en een Publieksprijs tijdens de Trondheim International Chamber Music Competition. Daarnaast was het kwartet laureaat van de Academy van Festival d'Aix en Provence. Van 2015-2017 was het BBC New Generation Artist en tijdens het seizoen 2017- 2018 werd het Quatuor Van Kuijk opgenomen bij de prestigieuze ECHO Rising Stars.

Ondertussen is het kwartet één van de vaste waarden op de internationale podia. Het Quatuor Van Kuijk neemt exclusief op voor Alpha Classics. Het kwartet was in residentie bij Proquartet, Parijs, waar ze studeerden bij leden van het Alban Berg, Artemis en Hagen Quartet. Als voormalige studenten van het Quatuor Ysaÿe werden deze jonge musici nadien samen met Günter Pichler aan de Escuela Superior de Mùsica Reina Sofia in Madrid.

Quatuor Van Kuijk bouwde een indrukwekkende discografie op, sinds zijn oprichting in 2012. Naast muziek van Mozart, Mendelssohn en Schubert namen ze de twee grote kwartetten van Debussy en Ravel op in 2017 bij het label Alpha Classics. Voor die laatste won het kwartet de ‘Choc de Classica’ en de ‘Diapason Découverte’. Het moedigde ze aan om zich verder te verdiepen in het Franse repertoire.