Eos Quartet

Joseph Haydn (1732 – 1809)
Strijkkwartet in G, Hob. III/81 (1799)

1. Allegro moderato
2. Adagio
3. Minuet. Presto - Trio
4. Finale. Presto

Franz Schubert (1797 – 1828)
Strijkkwartet nr. 14 in d, D 810, "Der Tod und das Mädchen" (1824)

1. Allegro

2. Andante con moto

3. Scherzo. Allegro molto

4. Presto

Concert zonder pauze

Einde van het concert: ± 19:40

Elia Chiesa, viool
Giacomo Del Papa, viool
Alessandro Acqui, altviool
Silvia Ancarani, cello

Het Eos Quartet, opgericht in 2016 aan het Conservatorio S. Cecilia in Rome, trok snel de aandacht van de muziekwereld door de frisheid en diepgang van hun interpretaties. Ze wonnen de Premio Farulli in 2018, toegekend door de Italian Music Critics als onderdeel van de Premio Franco Abbiati. In 2020 behaalden ze de eerste prijs op de Orpheus Chamber Music Competition in Winterthur en de Speciale Prijs op de Premio Paolo Borciani in Reggio Emilia. Het kwartet was halve finalist op het Concours de Genève in 2023.

Het kwartet treedt regelmatig op bij prestigieuze instellingen zoals de Società del Quartetto di Milano, het Davos Festival, Teatro la Fenice in Venetië en de Philharmonie de Paris. Hun debuutalbum, uitgebracht in 2022 door Da Vinci Records, werd goed ontvangen. In 2024 kwam er een nieuw album uit bij Brilliant Classic met muziek van Ermanno Wolf-Ferrari. De muzikanten nemen alle werken voor strijkkwartetten op van de italiaanse componist Giovanni Sgambati (1841 – 1914) onder het label Tactus.

Joseph Haydn – Strijkkwartet in G nr 1, op. 77, Hob. III/81 (1799)

De Oostenrijkse componist Joseph Haydn (1732-1809) wordt in de muziekgeschiedenis vaak aangeduid als de ‘vader’ van de symfonie en het strijkkwartet. Hoewel hij geen van beide genres uitvond, kregen zijn bijdragen een centrale plaats in het repertoire. Dit omwille van zijn omvangrijke en kwalitatieve output (104 symfonieën en 68 strijkkwartetten). Met name op het gebied van het strijkkwartet was Haydn bijzonder vernieuwend.

Waar eerdere componisten deze bezetting vooral benaderden als een klein strijkorkest met een duidelijke rolverdeling (melodie voor de violen, begeleiding voor de lagere strijkers), bereikten Haydns strijkkwartetten voor het eerst het ideaal van een gelijkwaardige dialoog met vier gesprekspartners. Andere componisten die de positie van het genre verstevigden, deden dit in navolging van Haydn – Mozart bijvoorbeeld droeg zijn Opus 10 (Strijkkwarteten 14-19) aan Haydn op.

Haydn schreef zijn Strijkkwartet in G, Hob. III/81 in 1799 in opdracht van Joseph Franz von Lobkowitz, een kunstminnende Boheemse prins en later vooral bekend als mecenas van Beethoven. Lobkowitz had Haydn gevraagd zes strijkkwartetten te schrijven, maar vanwege zijn tanende gezondheid kon Haydn slechts twee van de gevraagde werken voltooien. Deze twee kwartetten werden samen gepubliceerd als Opus 77. Beide composities vallen op door hun extraverte en contrastrijke stijl, waarschijnlijk beïnvloed door Haydns ervaringen met de grootschalige publieke concerten in Londen in de jaren daarvoor.

Het thema van het eerste deel is een goed voorbeeld van het ideaal van gelijkwaardige gesprekspartners. Boven een strak, regelmatig begeleidingspatroon presenteert de eerste viool een soepel thema, waarvan de kop als een soort echo opduikt bij de tweede viool en de cello. Na een korte overgangspassage keren de rollen echter om: de cello presenteert een gevarieerde versie van het thema, de eerste viool speelt de echo’s.

In de rest van het deel wordt ditzelfde thema op verschillende manieren verwerkt, maar de interactie tussen de eerste viool en cello keert regelmatig terug. In het langzame tweede deel verandert Haydn die gelijkwaardige textuur en geeft hij de eerste viool een solistische rol. Het kwartet presenteert het serene beginthema nog samen, maar nadien neemt de viool de hoofdrol op en verwerkt deze het thema met subtiele, virtuoze versieringen.

Ook in het derde deel, een menuet, behoudt de viool die solistische rol. Het dansante, ritmische hoofdthema van het menuet voert de viool naar het hoogste register, en ook in het contrasterende middendeel met zijn felle dynamische contrasten en voortstuwende ritmiek vertolkt de viool een lichtvoetige, speelse melodie.

Het vierde deel is opgebouwd rond een snel, feestelijk thema dat in het begin door alle instrumenten tegelijk wordt gepresenteerd en vervolgens het stuk naar een uitbundig einde leidt.

Franz Schubert – Strijkkwartet nr. 14 in d, D 810, “Der Tod und das Mädchen” (1824)

De Weense componist Franz Schubert (1797-1828) is een van de componisten, in navolging van Haydn, die zich aan het genre van het strijkkwartet waagden. Schuberts naam is vooral verbonden met het lied, dat hij bijna eigenhandig tot een van de belangrijkste genres van de negentiende eeuw verhief.

Hij produceerde echter ook veel kamermuziek, waaronder vijftien strijkkwartetten. Een deel daarvan zijn jeugdwerken van mindere kwaliteit, maar zijn laatste drie strijkkwartetten (nummers 13-15) verdienden hun plaats in het repertoire naast Haydn, Mozart en Beethoven.

Schuberts Strijkkwartet nr. 14, “Der Tod und das Mädchen”, illustreert hoe zijn liedcomposities zijn instrumentale muziek beïnvloedden. Het tweede deel van dit strijkkwartet is een variatiereeks op een thema uit het gelijknamige lied dat Schubert in 1817 componeerde. Het lied beschrijft een dialoog tussen een meisje, dat de dood smeekt haar te sparen, en de dood, die haar geruststelt en als een vriend in zijn armen sluit. Deze dubbelzinnige betekenis van de dood komt tot uiting in het thema van de variatiereeks. Het begint in mineur (sol klein), maar eindigt in majeur (Sol groot): de dood toont zich eerst als dreigend, maar uiteindelijk als een vriend die het meisje tot rust brengt.

De dubbelzinnige sfeer doordringt het hele kwartet. Al in de openingsmaten van het eerste deel is de dramatiek hoorbaar. Het begint met een krachtig openingsmotief, waaruit zich langzaam het hoofdthema ontwikkelt. Na een overgangspassage duikt er een soepel, lyrisch neventhema op, dat gedurende de rest van het deel wordt uitgespeeld tegen elementen uit het dramatische hoofdthema, als een soort dialoog tussen het drama en de rust die de dood brengt.

Het langzame tweede deel is de variatiereeks op Der Tod und das Mädchen. Na de voorstelling van het sombere, treurende thema horen we vijf variaties, waarin het thema herkenbaar blijft. De derde variatie valt op door zijn stuwende ritmiek en felle dynamische contrasten, die de dramatische verschijning van de dood lijkt uit te drukken. Daartegenover staat de vierde variatie (in majeur), een lichtvoetige, lyrische versie van het thema die vooral de troost van de dood beklemtoont.

Het derde deel, een scherzo, speelt ook met contrasten. Een mineurthema met een felle ritmiek drijft het scherzo, terwijl het contrasterende middendeel, het trio, een zangerig thema in majeur ontvouwt.

Het laatste deel is opgebouwd rond een snel, dansant thema in de stijl van een tarantella, een Italiaanse dans in 6/8. Het steeds terugkerende thema wordt afgewisseld met contrasterende passages, tot het vlak voor het einde plots opduikt in een versnelde versie in majeur. Hoewel het stuk lijkt te eindigen in majeur, keert Schubert uiteindelijk terug naar de mineurtoonaard en overwint de dramatiek.

Robbe Beheydt