Kit Armstrong

Wolfgang Amadeus Mozart (1756 – 1791)

Pianosonate nr. 10 in C, KV 330 (1783)

1. Allegro moderato
2. Andante cantabile
3. Allegretto

Pianosonate nr. 11 in A, KV 331 (1783)

1. Andante grazioso
2. Menuetto
3. Alla turca – Allegretto

Pianosonate nr. 12 in F, KV 332 (1783)

1. Allegro
2. Adagio
3. Allegro assai

Einde van het concert: +/- 19:30

Kit Armstrong (1992, Los Angeles) fascineert de muziekwereld al sinds hij twintig jaar geleden internationaal doorbrak op zijn vijftien jaar. De New York Times prijst hem als een “briljant pianist”. Geen onderschattig, want niet alleen is Armstrong een genie op vlak van de piano, hij blonk eveneens uit tijdens zijn studies fysica, chemie en wiskunde. Deze achtergrond inspireert zijn onderzoek naar muziek. Armstrong verdiept zich onder andere in 16de-eeuwse virginalisten, verbindt muzikale zeldzaamheden met de grote meesterwerken van het pianorepertoire. In 2024 en 2025 ligt zijn focus op Wolfgang Amadeus Mozart met het project Expedition Mozart. Samen met een zelf uitgekozen ensemble van topmuzikanten treedt hij op in gerenommeerde zalen zoals de Philharmonie Luxembourg en het Konzerthaus Wenen. Hij studeerde aan de Curtis Institute of Music and the Royal Academy of Music in Londen. Op zijn zeven jaar studeerde hij compositie en fysica aan de Chapman University. Zijn mentor sinds 2005 is Alfred Brendel. Zijn debuutablum met werken van Byrd en Bull werd lovend ontvangen, en kwam uit bij Deutsche Grammophon (2021).

Vermanierten Mannheimer goût

Vernieuwend en visionair. Zo kan men de achttien klaviersonates typeren die Wolfgang Amadeus Mozart componeerde van 1774 tot 1789. De drie Pianosonates KV. 330, 331 en 332 (de nummers 10, 11 en 12) dateren van 1783. Twee jaar eerder had Mozart zich in Wenen gevestigd om er carrière te maken als zelfstandig pianist en componist. De sonates vertonen tal van invloeden van de reizen die hij in 1777 en 1778 maakte naar onder andere Mannheim en Parijs. Mannheim was op dat moment het belangrijkste centrum van de symfonische kunst dankzij de componist-violisten Johann Stamitz (1717-1757) en Johann Christian Cannabich (1731-1798). De Sturm-und-Drang-stijl van hun muziek omschreef vader Leopold Mozart al schertsend als ‘vermanierten Mannheimer goût’ vanwege de vele dynamische contrasten, korte frasen en nerveuze motieven.

Mozart experimenteert volop met de Sturm-und-Drang-stijl in de sonates. Zo bouwt hij het thema van het vrolijke openingsdeel Allegro moderato van de Sonate in C, KV. 330, op met de typische korte frasen. Bovendien wilde hij zich met deze sonates profileren als klaviervirtuoos en leraar in de kringen van de Weense aristocratie en de hogere burgerij. Dit is de reden waarom het Allegro moderato en het slotdeel Allegretto bijzonder virtuoos en briljant zijn. De vele gebroken akkoorden en snelle loopjes verwijzen naar zijn pianoconcerten, maar Mozart gaat nog verder: in het slotdeel past hij het concertato-principe toe, waarbij hij speelt met de orkestrale contrasten tussen 'solo' en 'tutti'.

Rondo alla turca

Een doorslaggevende gebeurtenis tijdens Mozarts reizen in 1777 en 1778 was de ontmoeting met de Duitse pianobouwer Johann Andreas Stein (1728–1792) in Augsburg. Mozart raakte gecharmeerd van Steins verbeterde klavierinstrumenten met Prellzungenmechanik, waardoor de hamer eenvoudiger en sneller de snaar kon aanslaan. In een brief aan zijn vader legt hij uit waarom:

‘Nu geef ik echter veruit de voorkeur aan die van Stein (…) Wanneer ik krachtig aansla, kan ik mijn vinger op de toets laten liggen of optillen, het geluid sterft weg zodra ik het heb voortgebracht. Hoe ik de toetsen ook beroer, de toon is altijd gelijkmatig - hij trilt nooit, is nooit sterker of zwakker of helemaal afwezig, kortom, hij is altijd gelijkmatig.’

De instrumenten van Stein boden tal van nieuwe expressieve mogelijkheden, wat Mozart in staat stelde af te wijken van de gebruikelijke formele conventies. De drie Klaviersonates nr. 10 , 11 en 12 volgen nog steeds de traditionele driedelige opbouw: doorgaans met een snel eerste deel, gevolgd door een langzaam middendeel en een snel slotdeel. Maar in zijn Sonate in A, KV. 331 – een van zijn meest populaire sonates – kiest Mozart voor een onconventionele opening. Het Andante grazioso opent met een thema, gevolgd door zes variaties. Het thema is ontleend aan het Tsjechische volkslied Horela lípa, horela (de Duitse versie luidt: Freu dich mein Herz! Denk an kein Schmerz!). Net als in de Sonate KV. 330 bevat het openingsdeel in de variaties uitdagende speeltechnieken zoals gekruiste handen, parallelle octaven en snelle loopjes. De snelle zesde variatie hint al naar het slotdeel. Want na het elegante middendeel, een menuet, volgt het overbekende Rondo alla turca.

Dit Rondo alla turca is een evocatie van de janitsarenmuziek, die bijzonder populair was aan het einde van de 18de eeuw in Wenen. Daarom verwijst Mozart ook naar Turkse thematiek en muziek in zijn Duitse Singspiel Die Entführung aus dem Serail (KV. 384) uit 1784. Door de suggestie van trommels en bekkens in zijn Rondo alla turca schildert Mozart een beeld van de extravagant geklede Turkse soldaten. Een van de basisinstrumenten van het Turkse militaire orkest was de piccolo, en de razendsnelle noten in het middendeel van het rondo verwijzen hiernaar.

Te gemakkelijk voor kinderen, te moeilijk voor volwassenen

De beroemde pianist Artur Schnabel (1882-1951) schreef ooit dat Mozart ‘te gemakkelijk was voor kinderen en te moeilijk voor volwassenen’. De Sonate in F, KV. 332, is daar een goed voorbeeld van. Het charmante middendeel Adagio is misschien niet uitdagend genoeg voor een getalenteerd kind, maar een professionele pianist zal hard werken om de muziek expressief én eenvoudig te laten klinken. Het is een studie in ornamentiek, waarin Mozart uiterst zorgvuldig alle melodische versieringen uitschrijft.

Net als het middendeel heeft het Allegro-openingsdeel een overwegend lyrisch karakter. Mozart houdt zich in principe aan de sonatevorm, maar interpreteert die vrij. Zo verrast hij de uitvoerder en luisteraar met een schijnbaar nieuw thema in de doorwerking – de middenpassage van het openingsdeel. Dit is een techniek die Joseph Haydn (1732-1809), een van Mozarts grote voorbeelden, vaak toepaste in zijn muziek. In het slotdeel Allegro assai duikt opnieuw de dramatische Sturm-und-Drang-stijl van de Mannheimers op. Dit ongewoon lange en virtuoze deel geldt als een van Mozarts meest uitdagende pianowerken voor de uitvoerder.

Waldo Geuns